Quy luật vận động của VHVN 1930 -1945 - Nguyễn Minh Hiếu

1. Về khái niệm hiện đại hóa trong văn học

Bốn quan niệm về hiện đại hóa trong văn học:

1.1. Hiện đại hóa được hiểu như sự vận động lịch đại của văn học, cái sau mới hơn cái trước, khác cái cũ trước đó. Như vậy, hiện đại hóa là một quá trình diễn ra liên tục không ngừng.

1.2. Hiện đại hóa được xem như một quá trình mà văn học bắt đầu có được đặc điểm, tính chất của văn học ngày nay. Theo đó, hiện đại hóa đồng nghĩa với đương đại.

1.3. Hiện đại hóa như một quá trình gia nhập vào quỹ đạo chung của các nền văn học đã được quốc tế hóa, tức quá trình hội nhập vào dòng chảy của các nền văn học tiên tiến đương đại trên thế giới (Phương Tây hóa).

1.4. Hiện đại hóa như một chuỗi tiến bộ nghệ thuật, một sự vận động từ thấp lên cao, từ dở đến hay theo phạm trù giá trị.

Bốn cách hiểu trên có chỗ đan xen, trùng nhau.

Quan niệm phổ biến về hiện đại hóa trong văn học Việt Nam:

            Hiện đại hóa văn học là quá trình làm cho văn học thoát ra khỏi hệ thống thi pháp văn học Trung đại để xây dựng một hệ thống thi pháp mới theo mô hình của văn học phương Tây (chủ yếu là văn học Pháp), nhằm hội nhập với nền văn học hiện đại thế giới.

Đặc trưng thi pháp văn học Trung đại:

- Cao nhã (thể hiện ở: mục đích sáng tác, tác giả, công chúng, truyền bá, hình tượng, ngôn ngữ…)

- Quy phạm (quan niệm và sử dụng các thể loại văn học; sử dụng văn liệu theo mô tip, công thức…)

- Ước lệ trở thành nguyên tắc, chuẩn mực . Từ đó dẫn đến tính uyên bác, cách điệu hóa; tính sùng cổ và tính phi ngã.

(Xem thêm: Lê Trí Viễn, Đặc trưng văn học Trung đại Việt Nam)

2. Văn học hiện đại Việt Nam bắt đầu từ bao giờ?

2.1. Có các ý kiến khác nhau:

-          Phạm Thế Ngũ (Việt Nam văn học sử giản ước tân biên), Thanh Lãng (Bảng lược đồ văn học Việt Nam): từ 1862.

-          Các nhà nghiên cứu ở miền Bắc (Giáo trình trước 1975): coi văn học 30 năm đầu thế kỷ XX là thời kỳ cận đại, còn văn học hiện đại bắt đầu từ khoảng 1930 hoặc 1932.

=> Hiện nay, các ý kiến tạm thống nhất coi văn học hiện đại Việt Nam bắt đầu từ thế kỷ XX, trong đó, 30 năm đầu thế kỷ XX được xem là giai đoạn giao thời, chuyển tiếp từ phạm trù trung đại sang hiện đại. Sự phân chia này chỉ có ý nghĩa tương đối chứ không phải là một lát cắt rạch ròi về thời gian.

2.2. Những tiền đề kinh tế, xã hội và văn hóa Việt Nam đầu thế kỷ XX đáp ứng yêu cầu HĐH văn học

-          Hình thái kinh tế, xã hội thay đổi từ XH Phong kiến sang XH tư bản dưới hình thức thuộc địa, từ đó dẫn đến sự phân hóa giai cấp mạnh mẽ làm thay đổi ý thức xã hội (ý thức hệ PK ko còn địa vị độc tôn, bên cạnh còn xuất hiện ý thức hệ TS, VS).

-          Sự hình thành đội ngũ nhà văn và công chúng văn học mới khác thời Trung đại do tiếp xúc với Phương Tây về tư tưởng, học thuật, văn hóa, văn học (trí thức Tây học, TTS, thị dân, HS, SV…). Cái mới đó là sự thức tỉnh y thức cá nhân.

-          Tính chất chuyên nghiệp hóa của hoạt động sáng tác văn học (viết văn là một nghề kiếm sống, tác phẩm là hàng hóa để kinh doanh, đội ngũ nhà văn chuyên nghiệp).

-          Có các phương tiện hỗ trợ cho hoạt động sáng tác, giới thiệu, truyền bá tác phẩm (nhà in, nhà XB, báo chí…)

-          Có chữ quốc ngữ dần thay thế chữ Hán và chữ Nôm.

3. Quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam diễn ra như thế nào?

            3.1. Từ Dịch thuật, mô phỏng, phóng tác các tác phẩm văn học nước ngoài đến tự sáng tác (dịch tiểu thuyết Tàu, Pháp, Anh, Nga... )

            3.2. Hiện đại hóa cả nội dung và hình thức. Nội dung thay đổi đòi hỏi hình thức cũng phải thay đổi theo.

            3.3. Khó khăn, quanh co, phức tạp.

4. Các giai đoạn của văn học hiện đại Việt Nam

-          30 năm đầu thế kỷ XX: chuẩn bị, chuyển tiếp, giao thời giữa VH trung đại và VH hiện đại.

-          1930 – 1945: Hoàn thiện một chu trình hiện đại, đạt nhiều thành tựu, hội nhập văn học thế giới. Xu hướng vận động bao trùm là hiện đại hóa.

-          1945 – 1975: Do chiến tranh, VH vận động theo hướng quần chúng hóa và cách mạng hóa.

-          Sau 1975:  Văn học bước vào thời “hậu hiện đại”, vận động theo hướng dân chủ hóa.

* Văn học đổi mới hiện đại được thể hiện như thế nào ?

1. Về nội dung

-          Văn học in đậm dấu ấn cá nhân của nhà văn.

-          Con người cá nhân đòi khẳng định một cách sôi nổi, khẩn thiết trên tinh thần nhân bản.

-          ko bị giới hạn đề tài. Cuộc sống muôn màu cũng như thế giới nội tâm con người được phản ánh chân thực, đa dạng và phong phú.

      ( So sánh với văn học Trung đại)

2. Về hình thức:

-          Ngôn ngữ: dùng chữ quốc ngữ mang tính cá thể hóa gắn với đời thường, diễn đạt tinh tế hiện thực khách quan và thế giới tâm hồn con người, mang bản sắc dân tộc (ly khai văn biền ngẫu; ít dùng điển tích, điển cố; phá bỏ ước lệ…).

-          Thể loại phong phú, bậc thang giá trị các thể loại thay đổi, văn xuôi nghệ thuật chiếm ưu thế. Nhiều thể loại mới, chất lượng nghệ thuật cao (Thơ tự do, Phóng sự, tiểu thuyết, truyện ngắn, kịch nói, lý luận phê bình VH…).

-          Thơ ca từ bỏ thi pháp trung đại nhằm thể hiện khát vọng thành thật của cái “tôi” cá nhân muôn hình, muôn vẻ.

-          Tiểu thuyết, truyện ngắn từ bỏ kết cấu truyền thống (coi trọng cốt truyện, kể tả theo thời gian tuyến tính, kết thúc có hậu); lấy nhân vật làm trung tâm, chú trọng XD nhân vật, khắc họa tính cách, miêu tả tâm lý. Con người bé nhỏ, cái đời thường vào VH như một đối tượng thẩm mĩ.